تاریخچه مسجد
پس از فرو افتادن سلسله ساسانیان، ساخت مساجد در ایران آغاز شد. در سه قرن نخستین حکومت اسلامی در ایران، مساجد به شیوه‌ای بسیار ساده و به پیروی از معماری ساسانی ساخته می‌شد (تاریخچه مسجد).
زادگاه اولین نمونه‌های معماری اسلامی ایران را در خراسان دانسته‌اند، لذا طریق ساخت بناهای این دوران (شامل امویان، عباسیان، طاهریان) به شیوه خراسانی معروف است. در این شیوه که نقشه عمومی بناهای آن از مساجد صدر اسلام اقتباس شده، مساجد به صورت «شبستانی» یا «چهل ستونی» ساخته شده‌اند . با پدیدار شدن اسلام و پذیرش آن از سوی ایرانیانی که زیر بیدادگری و ستم بودند. دگرگونی‌هایی در ساختمان‌سازی رخ داد.
(تاریخچه مسجد)
تاریخچه مسجد ، در ایران
پس از اسلام، با الگو گرفتن از باورهای اسلامی ساختمان‌ها «مردم وار» تر شدند. گرچه در شیوه پارتی نیز مردم واری و پرهیز از بیهودگی نمایان بود ولی پس از اسلام این ارزش‌ها بیشتر نمودار شدند.
در شیوه‌های پیشین بنابر شرایط، ساختمان سازی کیفیت ویژه‌ای یافت. برای نمونه در شیوه پارتی در روزگار اشکانیان، ساختمان‌ها با سبک پاک تراش و با ریزه کاری بیشتری ساخته می‌شدند. اما در دوره دوم زمان ساسانیان چون به ساختمان‌های بیشتری نیاز داشتند، ساختمان را با سنگ لاشه می‌ساختند. بدین گونه کیفیت ساختمان‌سازی نیز افت می‌کرد . این امر به روی نحوه ساخت مساجد در دوره‌های مختلف تأثیر گذاشت.
بطور مثال در دوره سلجوقی آجر کاری و در دوره ایلخانی گچ بری و در دوره تیموری و صفویه کاشیکاری رایج بوده است. نقشه ساختمانی مساجد نیز تفاوت‌های آشکاری در هر دوره دارد. در ایران اسلامی با مساجد شبستانی، یک ایوانی، دو ایوانی، چهار ایوانی و ترکیب گنبد خانه با ایوان اصلی روبرو هستیم.
(تاریخچه مسجد)
تاریخچه مسجد در اسلام
مسجد قلب جامعه اسلامی است و اهمیت آن با تاکیدات آیات وحی ، کلام گهربار ائمه معصومین (ع) و نقش تاریخی که در تمدن اسلامی تا به امروز ایفاء کرده بی نیاز از هر دلیل است.
مسجد محل سجود، خضوع و کرنش بندگان خدا در پیشگاه خداست. جایی برای ایجاد رابطه با پروردگار و اظهار عبودیت و کوچکی در برابر ربوبیت و عظمت خالق هستی است. قداست مسجد رابطه ی متقابل عبودیت عبد و ربوبیت رب نهفته است، بنابراین عظمتش هم در معنویت آن است.
مسجد جایی است برای اصلاح باطن، اجتماع مجلس شورای اسلامی هر محل، مکانی برای عبادت، مدرسه، اندرزگاه، کانون خیریه، مرکز تربیت، تعاون اجتماعی و پایگاه بسیج مردم و آگاه کردن مردم و… می باشد. علمای دین از این نهاد به عنوان یک شبکه ی بی نظیر عظیم گسترده و مردمی جهت ارتباط، تبلیغ و پیام رسانی با رنگ و محتوایی مذهبی استفاده می کنند.
مسجد مقدس ترین، پاک ترین و اجتماعی ترین مکان و محلی برای حضور مسلمانان است. متاسفانه در سال های گذشته قلب جامعه اسلامی دچار آسیب هایی شده است. و تلقی جامعه از مسجد، نازل ترین کارکرد عبادی خود را نیز به درستی ایفاء نمی کند و همان نماز جماعت عادی در بیشتر مساجد کشور، صبح ها تعطیل است. اگر چه امروزه کارکردهای مساجد تقلیل یافته و کارکردهای جدید خدماتی و رفاهی نیز بدان اضافه گردیده! به عنوان مثال با ورود آشپزخانه به معماری مساجد و طراحی سرویس های بهداشتی خارج از ورودی مسجد جهت استفاده عموم سبب گردیده. وقتی آدرس مسجدی مورد سوال واقع می شود، در ذهن سوال شونده چنین تصور می شود که شخص به منظور استفاده از سرویس های بهداشتی این سوال را می کند!
(تاریخچه مسجد)
اهمیت محراب در مساجد
مسجد دقیق ترین محراب را نسبت به سایر بناهای مذهبی دیگر ادیان دارد و دلیل آن اهمیت قبله در برگزاری نماز می باشد. لذا ما بعضاً مساجدی را مشاهده می کنیم که علاوه بر عدم رعایت اصول معماری مساجد، در مورد قبله آنها نیز، با اختلافی بیش از ۴۵ درجه با محراب مشاهده می شود. در حالی که مسجد براساس قبله و محراب طراحی می شود و البته مردم مومن و خداجو در هنگام نماز، رعایت قبله را می کنند.
جای سوال نیست که چرا قریب به ۵۰۰ سال است ما نتوانسته ایم نمونه ای مانند مسجد امام اصفهان که کامل ترین مسجد ایرانی است، احداث بکنیم؟
لذا نظارت و ضابطه مند کردن ساخت مساجد (اعم از احداث، بازسازی، تعمیر و افزایش هرگونه اعیانی) ضروروتی اجتناب ناپذیراست. در این بین پیشنهاد مستند نگاری مساجد کل کشور با هدف رفع نقایص معماری و ارائه راهکارهای لازم با رویکرد معماری اسلامی ایرانی می تواند گامی مثبت در جهت حفظ و منزلت و شان مسجد باشد.
همان طوری که همگان می دانند خاستگاه هنر و معماری اسلامی با ساخت مسجد آغاز گردیده و توجه به این مقوله می تواند تحولی شگرف در ترویج معماری اسلامی و نمای منظری شهر ایفاء نماید و با علم به اینکه انفلاب فرهنگی از مساجد آغاز می شود، نگاه ویژه و همه جانبه به مساجد می تواند در تحقق اهداف سند چشم انداز (هویت اسلامی ایرانی) به عنوان مهم ترین مرکز فرهنگی قابل اعتماد مردم، نقشی حیاتی ایفاء نماید.
(تاریخچه مسجد)
پیشینه مساجد در اسلام
اولین مسجد در زمان پیامبر اکرم(ص) که محل آن با هدایت خدای تعالی و به انتخاب شتر پیامبر(ص) در محله فقیر نشین مدینه و در زمینی که متعلق به دو یتیم به نام های سهل و سهیل بود. از قیم آنان به نام ابن اسامه اسعد ابن درازه نام داشت، به قیمت ۱۰دینار توسط پیامبر (ص) خریداری شد.
براساس قدیمی ترین اسناد موجود از کتاب وفاءالوفی با اخبار دارالمصطفی، طول آن ۳/۳۶ متر و عرض آن ۷۶/۳۲ متر و مساحت آن در حدود ۱۱۹۲ متر مربع بوده است. این مسجد با بنایی و مدیریت پیامبر اکرم (ص) و با همکاری انصار و مهاجرین علی الخصوص حضرت علی (ع) و عمار و یاسر که مشارکت آنان به شهادت تاریخ بیش از دیگران بود، به اتمام رسید.
این مسجد بدون سقف و دارای چهار دیوار در اطراف و سه در به نام های:
- باب النبی (به دلیل رفت وآمد زیاد پیامبر (ص) از آن در)
- باب الرحمه (دری که مخصوص اهل بیت و خانواده پیامبر (ص) بود)
- در سمت جنوبی. لذا پیامبر اکرم (ص) در پی درخواست مردم به علت شدت گرما در وقت نماز، دستور فرمودند به تعداد ۱۸ساقه نخل در سه ردیف شش تایی، سه ستون در سمت راست محل منبر و سه ستون در محل چپ منبر قرار دادند. و روی آن را با شاخ برگ های درخت خرما پوشاندند و منبر هم در آن روز عبارت بود از قطعاتی که از سه نخل که پیامبر (ص) بدان تکیه می دادند.
این ساختمان در حدود ۱۲ و یا ۱۷ ماه حفظ شد. به علت تغییر قبله از جهت شمال به سمت جنوب، تغییرات اساسی در معماری مسجد به وجود آمد. که مجبور شدند سایبان دیگری و یا شبستان دیگر در طرف جنوب احداث نمایند. که در میان این دو شبستان، فضایی باز به صورت حیاط باقی ماند و شبستان شمالی مسجد محلی شد برای سکونت افرادی از مهاجرین که توانایی مالی نداشتند.
هنوز هفت سال از بنای مسجد نگذشته بود که به دلیل افزایش جمعیت مسلمانان و تنگ شدن مسجد برای نماز گزاران، رسول خدا (ص) خانه ای که متعلق به یکی از انصار بود. خریداری و به مسجد اضافه نمود که مساحت مسجد در آن روز به شکل مربع و به ابعاد ۵۰*۵۰ متر شد و ارتفاع دیوارها نیز در حدود ۳/۵ متر ساخته شده بود. بعد از توسعه مسجد در زمان پیامبر اکرم (ص) و خلفای دوم و سوم، سپس ولیدبن عبدالملک و پس از آن مهدی عباسی و اشرف و سلطان عبدالمجید عثمانی و ملک عبدالعزیز آل سعود در توسعه و گسترش مسجد نبوی (ص) فعالیت نمودند.
اما مساجد اولیه در کشورهای تازه مسلمان در معابد (متعلق به قبل از اسلام ) ساخته می شد. این مکان ها عمدتا آتشکده ها، پرستشگاه ها ، و کلیساها بودند که با تغییر شکل مختصری، تبدیل به مساجد شدند.
نظیر مسجد یزد خواست و مسجد جامع بروجرد که بر روی آتشکده بنا شده است و مسجد نیریز، مسجد محمدیه نائین، مسجد جامع زواره که بر روی مهرابه احداث شده است و کلیسای سنت صوفی در استانبول ترکیه که به مسجد ایاصوفیا تبدیل گردید.
(تاریخچه مسجد)
مسجد جامع و تفاوت آن با دیگر مساجد
تفاوت‌های موجود بین مسجد و مسجد جامع با ویژگی‌های هرکدام به خوبی مشخص است. شاخصه‌هایی پایدار که در سراسر جهان اسلامی و در طول زمانی حدوداً هزار سال همچنان باقی مانده‌است. مسجد مکانی بوده صرفاً به جهت عبادت اما از آنجایی که در گذشته استفاده‌های دیگری هم از آن می‌شد نظیر قضاوت، نگهداری بیت المال، برپایی اجتماعات بزرگ، بزودی نماد قدرتمند اسلام شد و هم عرصه‌های دینی و هم قلمروهای دنیوی را دربرگرفت، اما نتوانست پاسخگوی نیازهای مذکور باشد. ساخت مسجد جامع بعلت حفظ این دو جنبه بود.
فقدان نهادها و بناهای رسمی عمومی نظیر تالار شهر یا محاکم اسلامی، به نقش دووجهی مسجد جامع اهمیت بیشتری بخشید. این تمایز کارکردی، تفاوتی را در منزلت و مقصود مساجد منعکس ساخت و در دو واژه کاملاً مجزا رسمیت یافت یعنی مسجد و جامع. علی‌رغم تمایز آشکار کارکردی بین مسجد و جامع، از لحاظ طرح تفاوتی بین این دو وجود ندارد. در واقع «جامع» عملاً ابعاد بزرگتر و تزئینات بیشتری را دارا می‌باشد.
مساجد شبستانی
این مساجد که برگرفته از ته رنگ مسجد پیامبر در مدینه می‌باشند. دارای نقشه‌ای مستطیل شکل با حیاط مرکزی و شبستانی در جهت قبله می‌باشند. مساجد ابتدای اسلام اغلب دارای طرح شبستانی بوده‌اند. مسجد جامع فهرج، مسجد تاریخانه دامغان، مسجد جامع نیشاپور، مسجد اولیه جامع اصفهان، مسجد اولیه جامع یزد، مسجد اولیه جامع ساوه، مسجد جامع نائین و مسجد اولیه جامع اردستان دارای طرح شبستانی می‌باشند.
(تاریخچه مسجد)
هنر تزیینی در مسجد جامع
هنرهای تزیینی در بناهای مذهبی نشانه‌ای از کشف و شهود را در پی دارد و رنگ‌ها و شکل‌های موزون و قوس‌های صعودی و نزولی که از راز آفرینش پرده بر می‌دارد هر کدام به بیننده آرامش روحی و معنوی می‌دهد.
به عنوان مثال قاعده هشت وجهی گنبد کنایه از کرسی الهی و نیز عالم فرشتگان و قاعده مربع و چهارگوش نماد جهان جسمانی روی زمین است. ویا این که ساختار مقرنس در اینجا بازتابی از نمونه‌های مثالی آسمان نزول مأوای آسمانی به سوی زمین و تبلور آسمانی در قالب‌های زمینی است.
قوس ایرانی به سوی بالا حرکت دارد و به سمت آسمان و به امر متعالی صعود می‌کند و قوس مغربی حرکتی درونی و به سوی قلب دارد.
ساختار مسجد در معماری ایران
در معماری ایرانی هرگاه چند طاق پوش در کنار هم جای می‌گیرند، دهانه کوچه میانی یا میان وار بیش از کوچه‌های دیگر است و از دهانه بر وارها با کوچه‌های دیگر کم‌کم کاسته میشود و کوچه کناری که طاق آن روی دیوار پرت (دیواری که پشت آن آزاد است) می‌نشیند کمترین دهانه را دارد تا از رانش طاق کم‌کم کاسته شود و دیوار پرت را نیندازد؛ ناگزیر نمای میانوار که به روی سرای سرگشاده باز میشود پردهانه تر و بلندتر میشود و از مردمواری آن می‌کاهد. معمار هنرمند مسجد فهرج برای پیشگیری از این کاستی در کنار دو جرز میانوار، پیلک های نغزی افزوده تا دهانه یکسان نماید (این نغزکاری یکصد سال پیش از آن در تاریخانه دامغان به کار رفته‌است).
کار بهره‌گیری از ساختمایه‌های بوم‌آور در این مسجد بدانجا کشیده‌است که به جای کاه در کاهگل (که شاید در فهرج کمیاب بوده)، ژاژ (خارشتر-آدور) آسیا شده به کار برده‌اند و همین کار اندودها را از آسیب موریانه بر کنار داشته است.
(تاریخچه مسجد)
هنر و معماری مساجد ایران
مساجد ایران تمثیلی بی‌نهایت است از رساندن انسان به کمال و ترکیب‌کننده رمز قدسی به گونه‌ای که این مکان دارای تقدس است و انسان با اشراق درونی با آن ارتباط برقرار می‌کند. این حرکت و سیر کمال گرایانه لازمه هر بنای مذهبی است که اساساً محل بندگی و پرستش است.
هنر به کمال رسیده ایرانیان با بهره‌گیری از مفاهیم هندسی کیهانی همواره نمود بی‌نهایت در یک نهایت یا صورت بوده‌است.
به طورکلی معماری مساجد در ایران به چهار گروه تقسیم می شوند:
- شبستانی
- چهارطاقی
- ایوانی
- چهار ایوانی
قدیمی ترین مسجد موجود ایران، مسجد جامع فهرج می باشد که قدمت آن قرن اول هجری بوده و به صورت شبستانی اجراء گردیده است. این مسجد نخستین مسجد ایرانی است که تلفیقی موزون از معماری پارتی و معماری نخستین مسجد اسلامی یعنی مسجد قبا است که به شیوه خراسانی بنا گردیده است و مسجد زواره نخستین مسجدی است که طرح آن از شبستانی به جهار ایوانی تبدیل شده است و از یادگارهای شیوه رازی می باشد و مسجد آدینه یزد نیز از یادگارهای شیوه آذری بوده که شاخص آن سر در بلند آن می باشد.
اما کامل ترین مسجد ایرانی را می توان مسجد امام اصفهان نام برد که به شیوه اصفهانی توسط مرحوم استاد علی اکبر اصفهانی در سال ۱۰۲۰ ه.ق که اوج مسجد سازی در ایران می باشد، ساخته شده است.
(تاریخچه مسجد)
معماری مساجد در ایران
عناصر مشترکی که در غالب معماری مساجد دیده میشوند عبارتند از:
- صحن
- ایوان
- رواق
- مناره
- گنبد
- شبستان
- محراب و….
صحن:
صحن مساجد به پیروی از اولین مسجد جهان (مسجدالنبی) طرحی مربع یا مستطیل دارد. بسیاری از عناصر معماری و تزئینی مسجد در حیاط به نمایش در می آیند و در وسط حیاط حوضی قرار می گیرد که علاوه بر کارکرد وضو گرفتن، نمادی تزئینی نیز به شمار می رود. در بعضی موارد بر روی حوض، سکوئی یا تختگاهی می ساختند که پایه هایش در آب حوض بود و به آن خدای خانه می گفتند.
خدای خانه ها دو عملکرد داشت:
- مومنین دربالای آن دور از مردم عادی به تلاوت قرآن می پرداختند.
- محل مناسبی برای تکبیر گوئی برای نماز گزاران در صحن حیاط بود.
ایوان:
سقف ایوان های کم عمق عموما نیم کره و نیم گنبد هستند و یا مقرنس و آجر کاری و آینه کاری و نقاشی و کاشی کاری تزئین شده اند و در ایوان های عمیق نیز سقف به صورت گهواره ای یا تاوه ای یا طاق آهنگ ساخته می شدند مانند ایوان درویش در مسجد جامع اصفهان.
رواق:
فضاهای سرپوشیده ستون دار اطراف صحن و حیاط مسجد هستند.
(تاریخچه مسجد)
مناره ها:
مناره ها برج های بلند و باریک در کنار بقاع متبرکه مساجد هستند که برای اذان گفتن ساخته می شدند و در گذشته نقش میل راهنما در کنار جاده ها و ابتدای شهرها و کنار برخی ساختمان ها ، را ایفا می کردند و مناره های دو طرف ایوان های گنبددار را گلدسته نیز می گویند.
گنبد:
گنبدها یکی از علایم معماری اسلامی هستند و به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
- گنبدهای نار
- گنبدهای رک که این گنبدها نیز به گنبد های هرمی و مخروطی و اورچین تقسیم می شوند.
شبستان:
فضاهای سر پوشیده و دارای ستون های یک شکل و موازی هستند که از یک طرف به صحن مسجد راه دارند.
محراب:
محراب ها نشان دهنده قبله مسلمین هستند که در فرو رفتگی دیوار سمت قبله ساخته می شود.
کتیبه:
کتیبه ها از بارز ترین عناصر نمادین معماری اسلامی به ویژه در مساجد و مقابر هستند و در قرون اولیه اسلامی تا دوره تیموری، غالبا از آجر چینی و گچبری با انواع خطوط کوفی و ثلث ساخته شده اند. پس از این دوره در کتیبه های جدیدتر از کاشی معرق و یا کاشی خشت و بعضا از حجاری سنگ استفاده شده است.
(تاریخچه مسجد)
نورگیر مسجد و علت وجود نورگیر در مسجد
اطراف گنبدخانه های بناهای اسلامی یا در ساقه ی آنها نورگیرهای زیبایی وجود دارد که به علت شدت و ضعف نور، طرح‌های بدیعی را به وجود آورده. این پنجره‌ها که معمولاً در بغل ایوان‌ها نیز به وجود آمده‌اند و اصطلاحاً به آنها پاچنگ می‌گویند، در اکثر مساجد قدیمی ، نورگیر مسجد جزو عناصر همراه مساجد هستند.
نورگیر مسجد از مصالح کاشی معرق، سنگ، آجر، کاشی و چوب ساخته میشوند و دارای نقوش اسلیمی (خطوط برگرفته از پیچک‌های گیاهی) یا هندسی هستند. جنس پنجره‌های نورگیر در کشورهای هند و پاکستان از سنگ مرمراست.
در بعضی از مساجد قدیمی ایران نورگیر مسجدها از خشت خام هم دیده شده‌اند که دارای نقوش اسلیمی هستند و به علت وجود چند نور در آنها، توجه همگان به آن معطوف می‌گردد. یکی از زیباترین پنجره‌های نورگیر مسجد، پنجره‌های مشبک چوبی مسجد جامع اصفهان است که با طرح‌های متنوع گره سازی، عملکردی در پنجره‌ها و درهای ارسی دارند.
امروزه بسیاری از ضریح‌های امامزاده‌های ایران به صورت شبکه‌های چوبی یا منبت کاری درآمده‌اند از آثار جالب مراکز مذهبی‌اند.
در مسجد شیخ لطف‌الله نور کیفیتی ورای ماده پیدا نموده تا آن جا که نور از جداره شمال شرقی به جداره جنوب غربی تابیده و به محراب نقشی ورای ماده می‌دهد. همچنین نور از جداره‌های طوقه گنبد عبور کرده و پیچ و تاب شبکه‌ها را بر روی گنبد خانه انداخته و مانند این است که این نقوش با سبک بالی در حال رقصند.
سیالیت
سیالیت همان احساس تعلیق است که در معماری دوره اصفهانی به خوبی میتوان دید. از آنجا که سیال بودن باعث میشود بنا سبک‌تر به نظر رسد و به بیننده کمک می‌کند تا از عالم مادی به عالم معنوی رود.
همانند گنبد خانه‌های مساجد که در گذر زمان کالبد سبک تری پیدا نموده‌اند تا آنجا که علاوه بر کاهش جرز، بازشوهایی در بدنه و طوقه گنبد ایجاد شده و نور را به داخل فضا می‌کشاند و حس سیال بودن گنبد را به مخاطب ارمغان می‌دهد چرا که گنبد در زیر امواج‌های نور قرار گرفته و حس تعلیق را به وجود می‌آورد، همانا که مصالح با پیوند نور آسمانی میشوند.
(تاریخچه مسجد)
مسجد در معماری ایران
مساجد مهمترین بناهای معماری ایران پس از اسلام هستند. شاخص‌ترین و پیشرفته‌ترین بناهای هر دوره معماری ایران پس از ورود اسلام را میتوان در مساجد پیدا نمود. اهمیت مسجد در ایران نشانه‌ای از پذیرش و اقبال مردم ایران نسبته به دین اسلام است. چرا که در دورافتاده‌ترین نقاط ایران نیز مساجد مهمترین بناهای بافت اطراف خود بوده‌اند که با هزینه مردم بنا می‌شدند.
ویژگی‌های ساختاری هر مسجد شامل انعطاف ذاتی، بی‌تفاوتی نسبت به نماهای خارجی، تأکید متقابل بر فضای داخلی، و گرایش طبیعی به تزئینات کاربردی است.
زمانی که از مسجد «جامع» سخن می‌رانیم در واقع همان مسجد است با ویژگی‌هایی مضاف و فراتر از مسجد و وام گرفته شده از معماری دوره بیزانس با ریشه‌های کلاسیک. به اعتقاد پیرنیا ایرانیان کهن و هنرمندان آنها باور به تقلید درست داشته‌اند و آن را بهتر از نوآوری بد می‌دانستند. تقلید یا برداشتی که منطق داشته باشد و با شرایط زندگی سازگار باشد. از این وجوه خاص که جامع را از مسجد متمایز می‌کند، میتوان به محراب، منبر یا سکوی وعظ، مقصوره یا محصوره، ناو یا راهروی بالا آمده میانه شبستان و گنبد اشاره کرد. ذکر این نکته حائز اهمیت است همه این عناصر در یک بنا با درجه اهمیت برابر باقی نماندند و با همه آنها به یک نحو برخورد نمی‌شد .
(تاریخچه مسجد)
معنی مسجد در زبان ها و آئین های مختلف
مَزگَت واژه‌ای ایرانی به معنی مسجد است. منظور از مز در مزکد یا مزگت همان خدا و کد به معنی خانه است. در زبان کُردی معنی مسجد، مزگت یا مِزگوتگفته میشود و در تمامی کردستانایران، عراق، ترکیه و سوریه این واژه کاربرد دارد. هنوز برخی از مسجدهای کهن ایران با نام مزگت نامیده میشود مانند «ایسپیه مزگت» (مسجد سپید) در گیلان «دزگامزگت» مازندران و در تمامی مناطق کردنشین مانند مزگت طوبی خانم.
معنی مسجد در قرآن
در قرآن، معنی مسجد اعم نیایشگاه خداوند به کار رفته‌است. مسجد الاقصی،که معبد یهودیان یا کنیسه بوده‌است و در زمان نزول قرآن کاربردی غیر از آن نداشته‌است، دو بار در قرآن از آن به عنوان مسجد نام برده شده‌است.
همچنین در داستان اصحاب کهف نیز قرآن می‌گوید بر مزار آنان مسجدی بنا کردند. این مسجد بر اساس قول غالب مورخین با توجه به دین مرسوم آن روز کلیسا بوده است. البته ممکن است کنیسه نیز بوده باشد؛ ولی با توجه به قبل تر بودن از اسلام نمی‌تواند به معنی مسجد مخصوص مسلمانان بوده باشد.
علاوه بر مسجدالحرام (بیت العتیق) و مسجدالاقصی در قرآن کریم به مساجد دیگری نیز اشاره شده‌است. مسجد قبلتین، اسرا-مسجد قبا، توبه-مقام ابراهیم (مصلی)-مسجدضرارکه دستور تخریب آن داده شده ، توبه مسجد تداعی‌کننده گنبد و مناره.
مناره و گلدسته مسجد شاه
پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها مناره ها در بافت یک شهر نمی‌تواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی می‌سازد که باید در عناصر و مولفه‌های دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را می‌سازند به دنبال نشانه‌هایی از زیست مسلمانان و الگوهای یک شهر اسلامی بود. به عقیده مسلمانان ، معنی مسجد ، محلی برای آرامش روحی انسان است.
مناره‌های مساجد معمولاً دو یا یک عدد می‌باشند به صورتی که مساجد فرقه سنی داری یک مناره و مساجد فرقه شیعه دارای دو مناره می‌باشد.
(تاریخچه مسجد)
مسجد جمکران
مسجدی با شکوه با عظمتی بسیار جلیل ، این مسجد در ۷۰ کیلومتری جاده کاشان – قم در نزدیکی شهر جمکران قرار دارد.
در مسیر رسیدن به این مسجد مطهر مسیری بسیار رویایی برای زائرین این مسجد فراهم کرده است. همه ساله در روزهای سه شنبه و اعیاد شعبانیه مردم از نقاط دور و نزدیک برای عرض تبریک با پای پیاده قدم در این جاده خشک میگذارند و این نشات گرفته از عشق محبین اهل بیت در قلب مسلمین است.
جالب است که بدانید از میان این همه گل، گل نرگس را به امام الزمان (عج) نسبت داده اند.
مسجد جمکران منتسب به گل نرگس
(تاریخچه مسجد)
ساخت این بنا به گفته های محدث نوری به فردی به نام شیخ حسن بن مثله جمکرانی مربوط میشود. به گفته شیخ حسن بن مثله جمکرانی که در بیداری با حجه ابن الحسن العسگری، دیدار کرده است. و ایشان دستور ساخت مسجد را به وی داده است.
اما عده‌ای از جمله برخی از معاصرین، با استناد به نامه‌ای که حجت بن حسن مهدی به آخرین وکیل خویش ارسال نموده است. که شیعیان به توقیع ناحیه مقدسه از آن نام می‌برند. مشاهده امام زمان در بیداری را بر خلاف نامه منسوب به مهدی می‌دانند. در بخشی از این نامه آمده است:
غیبت کامل آغاز شد و پس از آن دیگر ظهوری نخواهد بود، مگر به اذن خداوند. در این مدت برخی از شیعیان من ادعا خواهند کرد که مرا دیده‌اند. آگاه باشید که هرکس قبل از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعای مشاهده مرا کند، دورغگو و تهمت زننده است.
با این‌حال عده بسیاری از جمله شیخ عباس قمی ملاقات با حضرت مهدی در بیداری را امکان‌پذیر می‌دانند.
مشخصات این حضرت:
نامش م ح م د است، نام پدر گرامی شان امام حسن عسکرى (ع)، مادرش کسی که او را در دادمان خود پرورش داد نرجس خاتون بود. از القاب آن حضرت میتوان به حجت، خاتم، صاحب الزّمان، قائم، منتظَر، و از همه مشهورتر مهدى اشاره کرد. در بسیاری مکتوبات از شکل ظاهری آن حضرت این چنین گفته اند که: چون ستاره درخشان نورانى، و داراى خالى سیاه بر گونه راست. ایشان در شب نیمه شعبان ۲۵۵، هنگام طلوع فجربه در شهر سامرا در این جهان قدم گذاشتند.
زمان غیبت:
غیبت صغرى امام عصر از سن پنج سالگى که مدت آن ۶۹ سال بود. غیبت که از سال ۲۶۰ (قمری) و پس از غیبت کوچکتر آغاز شده‌است و تا آخر الزمان ادامه خواهد داشت. امام از نظرها پنهان است، اما موجودات از فیض وجودش بهره‌مندند و دعای ایشان شامل حال آنهاست .
در پایان این دوران به خواست خدا زمانی که تعداد یارانش به سیصد و سیزده نفر (به عدد اصحاب بدر) برسد. حضرت از مکّه معظّمه ظهور کرده، از نشانه های ظهور آن فرشته اى از بالاى سر او فریاد میزند این مهدى است، او را پیروى کنید. محل بیعت مردم با ان حضرت مسجدالحرام خواهد بود.
(تاریخچه مسجد)
مسجد عتیق شیراز مربوط به دوره سلجوقی
مساجد در نهایت نفس را به حقیقت ازلی و کمال حقیقی می‌رساند. این نائل شدن باحضور و شهودی همراه است که همواره حرکت در مکان و دیدنی از جنس شناخت از لحظه ورود تا به انتها با موحد همس است. تمامی مراتب این حرکت مکانی چون طریقت عرفانی آرام آرام نور حقیقت را در دل آشکار کرده انسان را از حشو و زواید خارج از این مکان مقدس منزه می‌دارد. ورودی در مساجد ایران جایگاه انتخاب و اطمینان است و تمایز را در مکان نشان می‌دهد و بیان می‌دارد که هویتی قدسی و کاملاً متفاوت با پهنه هیولایی اطراف درحال وقوع است. عمدتاً ورودی‌های مساجد ایران حرکتی روحانی به سوی آسمان دارد.
به‌طور کلی هرچه به گذشته بازمی‌گردیم درمی‌یابیم که زندگی انسان با کیهان و آسمان بیشتر مرتبط بوده‌است.
(تاریخچه مسجد)
مسجد عتیق شیراز
جلوه‌های این ارتباط را در قالب نقوش هندسی چون خورشید ماه و ستاره‌ها در معماری می‌یابیم که آنها را در تزیینات به صورت اجر کاری یا کاشی کاری یا در کل حجم معماری در قالب استفاده از حجم‌ها هندسی مطلقی چون مکعب یا مربع مستطیل یا دایره یا احجامی از این قبیل ملاحظه می‌کنیم.
هندسه این نقوش دارای کششی درونی و به صورت متحدالمرکز یا مرکزگرا نمایان میشود. حرکت اجزای کوچکتر و چرخش آنها به دور اجزای دیگر بخشی از چرخش و حرکت کلی است. اجزا در یک نقش در عین حال که دارای اتحاد کلی هستند در بین خود نیز دارای وحدتی یکسان اند و به سوی یک مرکز دارای یک حرکت درونی هستند. این در واقع قانون نظم طبیعی در جهان هستی است. منبت کاری‌ها گره چینی‌ها یا کاشی کاری‌ها به ایجاز این نظم کیهانی را به تصویر می‌کشند.
تمامی نقوشی که به صورت طرح‌های اسلیمی هستند در یک حرکت دایره وار قابل مهار شدن در دایره‌اند. این دوایر نامرئی چون روح و یا پهنه بی‌انتهای معنا همواره در نقوش حضور دارند و بیانگر ماهیت مینویی آن اند. این نقوش اصول حقیقی را به نمایش می‌گذارد که بر اساس معرفت وجود و هستی شناسی علاوه بر این که الگویی طبیعی در جهان هستی است در بردارنده معنای ازلی نیز هست که ره یافتن به این معنا از طریق مشاهده و درک تحقق می‌یابد.
تابش پی در پی نور در سطوح متفاوت و با زوایای مختلف در پیش تاق ایوان ورودی باعث احساس حضور نور میشود حضوری که شاید در حالت عادی در سطوح احساس نمی‌شود اما باتغییر تابش و ایجاد سایه‌های متفاوت احساسی بلورین را در زیر تاق برمی انگیزاند. نور در این میان نقش حکیمانه خویش را با ظهوری حیات بخش ایفا می‌کند و تأثیر وجودی خویش را در تراش الماس گونه فضا در هماهنگی شگفت‌انگیز با هندسه به جای می‌گذارد. نور بخشایش و رحمت الهی را بر آینه دل مؤمنین می‌تابد. اگر ان واجد بازتابش باشد انوار عالی الهی را به طرق مختلف نمایان می‌سازد. اما با وجود تکثر این بازتابش‌ها حرکت صعودی در ان‌ها دیده میشود و در انتها به یک خورشید یا شمسه در نور ازلی می‌رسند
(تاریخچه مسجد)
معماری مسجد عتیق شیراز
هندسه پیش تاق یا ایوان ورودی به صورت یک مستطیل کشیده شده‌است که عمدتاً با دو مناره در دو طرف ترکیب میشوند و با زبان سکوت شهادت می‌دهند که در اینجا اتفاقی مقدس رخ می‌دهد. علاوه بر این تفاوت مقیاس و شکستنی که در خط آسمان عناصر اطراف خود ایجاد می‌کند بر حرکت رو به بالای ورودی بیشتر تأکید می‌کند. این عروج روحانی در پیش تاق یا موتیف‌هایی چون مناره‌ها و کاشی کاری‌ها بر روی مناره‌ها به صورت اجر کاری و با طرح‌های اسلیمی مقرنس‌ها پیچ‌های تزیینی نیلی رنگ محیط و قوس‌های تیزه دار بیان میشود. فضای ورودی آغاز سفر عرفانی است که درون را به آنچه شایسته رسیدن اوست سوق می‌دهد.
مسجد امیرچخماق یزد
شاید تابه حال نام ” امیر چخماق ” به گوشتان رسیده باشد. امیر چخماق یا میر چخماق نام مجموعه ای است در یزد. این مجموعه شامل چند آثار باستانی است که همگی در نزدیکی یکدیگر ساخته شده اند. مجموعه امیرچخماق شامل : بازار ، تکیه ، مسجد و آب انبار و… است که مربوط به دوره تیموریان هستند. این آثار در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده اند.
(تاریخچه مسجد)
مسجد دو طبقه در اردستان، نخستین مسجد دو طبقه در جهان اسلام
نخستین و مهمترین بنای تاریخی شهر اردستان مسجد جامع، نخستین مسجد دو طبقه جهان اسلام است . این مسجد بر روی بقایای آتشکده مهر اردشیر بنا شده است. به استناد کاوش‌های باستان شناسی صورت گرفته ، چهار لایه تاریخی در این بنا مشخص شده است.
این مسجد همه ساله و در تمام ایام سال میزبان گردشگرانی است که از سراسر کشور به شهرستان اردستان می‌آیند؛ در ایام تعطیلات عید نوروز این بنا گردشگران بیشتری جذب خود می‌کند. مسجد دو طبقه جامع اردستان به دلیل خصوصیات منحصر به فردی که دارد سالانه گردشگران زیادی جذب می‌کند. گردشگرانی که بعضأ بارها به دیدن این اثر تاریخی و مذهبی آمده و دیگران را نیز برای بازدید از آن دعوت می‌کنند.
مسجد دو طبقه جامع اردستان یک اثر کم نظیر جهانی است. چهار لایه تاریخی اصلی در این مکان بنا شده است که لایه اول مربوط به زمان ساسانی است، لایه دوم مربوط به دوران آل بویه و لایه سوم که مهمترین قسمت مسجد را تشکیل می‌دهد و مربوط به زمان سلجوقی است. آخرین لایه تاریخی که شناسایی شده نیز لایه دوران صفویه است.
این بنا ( مسجد دوطبقه ) شامل مدرسه علوم دینی، حسینیه، کاروانسرا، حمام، بازارچه و آب انبار است، این مجموعه زنده و هم اکنون پویا است و سازمان میراث فرهنگی وظیفه مرمت و حفظ این بنا را بر عهده دارد.
(تاریخچه مسجد)
اولین مسجد دوطبقه جهان در اردستان
(تاریخچه مسجد)
ذکر خدا و آیات الهی در مسجد دو طبقه جامع اردستان
این مسجد جامع اردستان دارای چند محراب است. محراب اصلی مسجد در زیر گنبد قرار گرفته و دارای گچ بری و آیات قرآن زیبایی است. که خود به عنوان زیباترین محراب جهان شناخته میشود. در ایوان جنوبی مسجد جامع اردستان نقوش اسلیمی گچ بری شده بر روی آجر نقش بسته است. این طرح به نام درخت زندگی و برگرفته از درخت انگور است که خود منحصر به فرد و در جای دیگری وجود ندارد.
گنبد مسجد دوجداره و ضد زلزله است. این گنبد مسجد دو طبقه جامع اردستان از شگفتی خاصی برخوردار است. این گنبد از روی پایه مربع تا ارتفاع ۸متری کشیده شده است. سبک معماری را برای نخستین بار دانشمندان حکومت پارت ها یا اشکانیان به واسطه مضرب اعداد ریاضی طراحی کردند. سلجوقیان با بهره گیری از این سبک معماری قبل از اسلام و چون جهت امورات مذهبی استفاده می‌شد. آن را با رنگ و لعاب اسلامی آمیخته تا بتوانند تغییر کاربری بدهند.
ستون‌هایی در اقصی نقاط مسجد دیده میشود که چوب‌هایی در بین آنها وجود دارد. استفاده از چوب در بین ستون‌ها برای تبدیل دایره ستون به مربع و تنظیم سیستم زلزله است. که قدرت پی را تنظیم و خسارت به مراتب کمتری ایجاد می‌کند.
بنای منحصر به فرد مسجد جامع سالانه گردشگران زیادی جذب می‌کند. محمد حسینی، از گردشگرانی که به همراه خانواده از کرمانشاه برای بازدید مسجد جامع اردستان آمده بودند. در مورد این بنا گفت: مساجد جامع زیادی را دیدم اما این مسجد در ابتدای ورود انسان را جذب می‌کند. و خشت‌های قدیمی، دو طبقه بودن آن و مناره قدیمی که دارد جالب و جذاب است.
محمدی از دیگر گردشگرانی که از تهران برای بازدید مسجد جامع اردستان حضور داشت. گفت: با وجود اینکه مساجد زیادی دیده بودم فکر نمی‌کردم این مسجد به این زیبایی باشد. و اینکه چند دوره تاریخی را طی کرده، بکر بودن و تازگی خیلی قشنگی که در گچ بری‌های آن وجود دارد بی نظیر است. و سیستم صدایی که در این مسجد ایجاد شده را من جایی ندیده بودم.
مسجد جامع اردستان به عنوان نخستین مسجد دو طبقه جهان اسلام که در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
(تاریخچه مسجد)
تاریخچه مسجد امیرچخماق
در دوران تیموری امیر جلال الدین چخماق که یکی از سرداران شاهرخ تیموری بود. با همکاری همسرش فاطمه خاتون برای پیشرفت و آبادانی یزد مجموعه امیر چخماق که در بالا ذکر شد را ساختند که یکی از این ها مسجد امیرچخماق است. این مسجد به مسجد نو شیراز نیز معروف است. مسجد امیر چخماق از نظر زیبایی و اهمیت در رتبه دوم بعد از مسجد جامع یزد قرار دارد. این مسجد ، در زمان محمدشاه قاجار خارج از محدوده شهر محسوب می شده است.
این مسجد دارای گنبدی بسیار زیبا و خمیده است که در سطح آن ترک هایی وجود دارد که با کاشی های سبز رنگ به کمال زیبایی رسیده است. اطراف این گنبد کتیبه ای وجود دارد که یکی از سوره های قرآن روی آن حک شده است. همچنین کتیبه ای دیگر در سردر شرقی مسجد با خط زیبای ” محمدالحکیم ” قرار دارد.
(تاریخچه مسجد)
مسجد امیرچخماق
مسجد امیرچخماق دارای جماعت خانه ای است که درهای آن از جنس چوب است و بر دو لنگه آن عبارت های ” محمد رسول الله ” و ” علی ولی الله ” و ” لااله الا الله ” به خط نسخ و میان دو کتیبه کنده کاری شده است. باب کریاس این مسجد به میدان میر چخماق باز می شود و سنگی در جلوی آن نصب است که برآن متن وقفنامه به خط نسخ نوشته شده است.
در طرف راهروی شمالی که از درب کریاس به صحن وارد میشود،شبکه هایی ظریف از کاشی های معرق در پنجره ها نصب شده اند. قسمتی از سردر صفخه ایوان کاشی کاری معرق شده و شیار های آن آجری رنگ است. کمربند قسمت خارجی گنبد عبارت “السلطان ظل الله…” به کوفی تکرار شده. مسجد امیرچخماق دارای دو شبستان بسیار زیبا می باشد که بادگیری در شبستان تابستانی آن وجود دارد. شبستان زمستانی هم طرف دالون ورودی قرار دارد که نور آن با سنگ مرمر تامین می شود.
محراب مسجد امیرچخماق از نقوش معرق و مقرنص پوشیده شده است. در وسط آن سنگ مرمر بسیار زیبایی وجود دارد که عظمت و شکوه هنر کاشی کاری ایرانی را به نمایش می گذارد. این شکوه همچنین در گنبد این مسجد که با کاشی های سبز پوشیده شده است و با خط کوفی عباراتی روی آن نوشته شده است، قابل مشاهده است. این عظمت در گنبد این مسجد هم به چشم می خورد که با کاشی های سبز زیبایی پوشیده است و با خط کوفی عباراتی روی آن نوشته شده است.
(تاریخچه مسجد)
فرش مسجد عتیق شیراز
(تاریخچه مسجد)
تاریخچه مسجد جامع در شیراز
شیراز سومین حرم اهل بیت(ع) و مهد تمدن ایرانی ـ اسلامی دارای جاذبه‌های گردشگری و زیارتی فراوانی است. که هر کدام از آنها بیانگر فراز و نشیب‌های بخشی از تاریخ این سرزمین است. یکی از بناهای تاریخی این شهر، مسجد جامع عتیق یا مسجد جمعه یا مسجد آدینه، از کهن‌ترین مساجد قدیمی شیراز است. که در شرق حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) قرار دارد و از داخل صحن آستان مقدس از طریق بازار نو ساز، راهی به آن وجود دارد.
این مسجد در دوره بیست ساله سلطنت عمرولیث صفاری ساخته شده است. در گذر هزار ساله، این مسجد چندین بار از جمله در زمان حکومت شاه طهماسب اول صفوی، و در زمان حکومت شاه عباس کبیر، و در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی و در زمان حال به همت مردم نیکوکار و شهید عبدالحسین دستغیب و با همکاری اداره باستان‌شناسی فارس بازسازی شده است.
این مسجد دارای دو ایوان است و ساختمان آن اولین هسته تاریخی شهر شیراز است. و مشتمل بر بنایی مرتفع است که دارای چندین حجره و شبستان است و برخی قسمت‌های آن دو طبقه است. درب آهن زنگی این مسجد و همچنین نمای بیرون آن حکایت از وضعیت درونی آن دارد. وارد راهروی مسجد که می شوید تمام دیوارهای آن کنده‌کاری و یا فرو ریخته و در برخی از قسمت‌ها آجرهای این نما مشخص شده است.
وجود دست‌نوشته‌های یادگاری‌های متعدد به وسیله خودکار، قلم و خراش دیوار از سالیان قبل تاکنون در نقاط مختلف این راهرو و سایر ورودی‌های مسجد بسیار به چشم می‌خورد. در این راهرو یک کتیبه سنگی با خط ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب اول صفوی مشاهده میشود که حاوی اشعار عربی و قوانین مسجد در زمان بازسازی آن در دوران اولیه است.
در محوطه روبروی این راهرو قسمتی از دیوار برداشته شده و به جای آن یک تخته چوب گذاشته شده است. این قسمت از راهرو جهت انجام تعمیرات شبستان پشت دیوار تخریب شده و بعد از آن به جای دیوارکشی این تخته قرار گرفته است. بعد از راهرو در ضلع شرقی این مسجد شبستانی مخروبه قرار دارد که کاملا غیر قابل استفاده است. کف آن از شن و ماسه پر شده و دیوارهای آن تخریب شده است.
(تاریخچه مسجد)
این شبستان زمانی محل اقامه نماز بوده و سپس تبدیل به کانون فرهنگی مسجد و کتابخانه شد. اما از آن سال به بعد دیگر غیرقابل استفاده شد. در ضلع شرقی، یک ایوان و دو رواق سه دهنه به چشم می‌خورد. و در یکی از این رواق‌ها درب دیگری مشاهده میشود که باز هم به کوچه‌های بین‌الحرمین راه دارد. و وضعیت این راهرو کمی بهتر از درب قبلی بود اما باز هم نیاز به مرمت فراوانی دارد. در بالای ایوان این ضلع کتیبه‌های فراوانی از آیات قرآن اعم از سوره جمعه، آیه تطهیر و احادیث معصومین(ع) به چشم می‌خورد.
ضلع شمالی این مسجد دارای دو درب شمال شرقی و شمالی، یک ایوان و شبستان است. درب شمالی این مسجد به دروازه امام معروف است و کتیبه‌ای بر فراز آن قرار گرفته است که در دوره صفوی به خط علاءالدین جوهری نگاشته شده است. این کتیبه تاریخ مرمت مسجد را در سال مذکور بیان می‌کند. سردرب شمالی مسجد با کاشی مقرنس کاری شده است. بر روی چهار کتیبه نام دوازده امام(ع) بر روی کاشی نگاشته شده و در جرزهای دو طرف این سردرب نصب شده است.
درب دروازه چوبی و مربوط به دوران صفویه است. که متأسفانه در طی سال‌های اخیر به دلیل عدم مراقبت از مسجد، قسمتی از این درب به وسیله افراد خیابانی که در پشت آن تجمع کرده و آتش روشن کرده بودند، سوخته شده است. در دو سمت این درب از طرف نمای بیرون دو حوض مربوط به دوره اولیه مسجد قرار داشته است. در سفرنامه ابن بطوطه آمده است دو سنگابه در ورودی مسجد جامع عتیق شیراز قرار داشت. مردم در آنجا پاهای خود را شسته و با طهارت وارد مسجد می‌شدند. اکنون دیگر اثری از این دو حوض نیست. در زمان رضاخان، استعمارگران انگلیس سعی در سرقت این دو حوض داشتند. که موفق نشدند و یکی از این حوض‌ها اکنون در موزه پارس شیراز قرار گرفته است و دیگری در اثر جابجایی در آن زمان نابود شده است.
(تاریخچه مسجد)
ایوان ضلع شمالی یکی از نقاط زیبای این مسجد به شمار می‌آید که بر بالای آن دو گلدسته خودنمایی می‌کند و به طاق مروارید مشهور است. داخل این ایوان یک کتیبه قرار دارد که در آن آیه تطهیر نوشته شده است و دو طرف آن شبستان قرار دارد. شبستان سمت چپ تبدیل به دفتر مسجد شده و شبستان سمت راست محل اقامه نمازگزاران است و در ورودی این شبستان وضوخانه‌ای مشاهده میشود.
این شبستان دو طبقه بوده و با وجود وسعت آن، بدون ستون بنا شده است در بالای دیوارهای آن کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌هایی مشاهده میشود. دو طرف سقف این شبستان ترک‌های بزرگی مشاهده میشود که از بالای پشت‌بام این دیوار و سقف کاملاً از هم جدا شده و با توجه به عدم ستون در این شبستان، معلوم نیست چه زمانی فرود آید.
به نظر می‌رسد ضلع جنوبی این مسجد بیش از سایر ضلع‌های دیگر این مسجد خودنمایی می‌کند در این ضلع یک ایوان و در دو طرف آن شبستان قرار دارد. این ایوان یکی از بزرگترین ایوان‌های مسجد است که در جلوی آن حصارکشی و داربست کشیده شده است. دو طرف این شبستان سکو قرار دارد و در انتهای آن، قدیمی‌ترین محراب و منبر مسجد شیراز به چشم می‌خورد که بر فراز این محراب به خط کوفی سوره توحید و نام پنج تن نگاشته شده و در زیر آن دو آیه قرآنی به خط نسخ مکتوب است .
سقف این محراب با کاشی لاجوردی کاشیکاری شده و دو طرف محراب نیز سنگ‌کاری شده است. در کنار این محراب، تاریخچه مرمت مسجد بر روی دو سنگ نقش شده است. بر روی دیوار شبستان سمت راست ایوان ضلع جنوبی، کتیبه سنگی مشاهده میشود که در آن قانون پرداخت مالیات در زمان شاه شجاع پسر شاه ابواسحاق اینجا نوشته شده است .
(تاریخچه مسجد)
درب سمت چپ این شبستان وضوخانه قرار دارد و در انتهای وضوخانه یکی از درب‌های دیگری ورود این مسجد قرار دارد. که اکنون در طرح توسعه حرم شاهچراغ(ع) بلااستفاده مانده است زیرا درست در روبروی آن رواق‌های آستان مقدس شاهچراغ(ع) به چشم می‌خورد.
یک دیدگاه برای “تاریخچه مسجد در اسلام و در ایران”
دیدگاه‌ها بسته شده‌اند.