خواب قالی و انواع آن

خواب قالی

جهت قرار گرفتن پرزها (خوابیدن پرزها) را خواب قالی می‌گویند. یک قالی تشکیل شده از تار و پود و پرز و یا خواب قالی که به آن معمولاً گوشت قالی هم می گویند.

پرز (خواب و یا گوشت) فرش، سطح خارجی آن را تشکیل می دهد که به وجود آمدن طرح و رنگ های مختلف در فرش به واسطه وجود آن هاست. جنس پرز فرش را در قالی های ممتاز و عالی ابریشم و در سایر قالی ها پشم تشکیل می دهد.

خواب و یا گوشت فرش به وسیله گره هایی که در تارها می خورد به وجود می آید. پس از آن که یک رج گره زده شد آن گاه نخ پود روی آن قرارمی گیرد. ممکن است پس از هر رج گره یک تا سه نخ پود روی آن قرار گیرد. در این صورت در اصطلاح بافندگی به آن هر جین سه پود (و یا هر جین دو پود و…) می گویند و در صورت وجود یک نخ پود به آن جین در میان می گویند.

انواع خواب قالی

• خواب اصل یا معمولی خوابی است که از بالا به طرف پائین فرش قرار دارد.
• خواب قالی، خواب کچ یا اریب خوابی است که از راست به طرف چپ احساس شده و اختصاص به فرش‌ های با گره نامتقارن دارد.
• خواب قالی، خواب کج یا اریب خوابی است که از چپ به راست احساس شده و اختصاص به فرش‌ های با گره متقارن دارد.
• خواب قالی، خواب معکوس، خوابی است که از پائین به بالا یا از سمت راست به چپ (در مورد فرش‌ های با گره متقارن) و بالعکس (در مورد فرش‌ های با گرهٔ نامتقارن) قرار دارد و اهمیّت قابل ملاحظه‌ای در بافت فرش‌ های برجسته و در رفوگری دارد.
• خواب پشت، خوابی است که از پشت فرش بوسیله قوس گره‌ها تشکیل می‌شود.

 

روش تعیین طول ساق گره فرش

برای تعیین طول ساقه گره فرش از وسیله‌ای فلزی به نام کژه استفاده می‌شود. این وسیله که بر حسب میلی‌متر درجه‌بندی شده است را بطور عمودی در پرزها فرو می‌برند و اندازه ساق پرز را تعیین می‌کنند. البته این ‌اندازه‌گیری باید چند بار انجام پذیرد و در نهایت متوسط طول ساق‌های گره را مشخص می‌کنند. سپس نتیجه متوسط برحسب میلی‌متر محاسبه می‌شود.

 

شیرازه ، یا کنار پیچ کنار فرش

عبارتست از چند تار رنگی (۵ – ۳) تار هم‌ رنگ کناره فرش که دور ۲ الی ۶ عدد (چلّه) تار کنار فرش پیچیده می‌شود.

شیرازه در فرش ۳ نقش را به عهده دارد:

• مهار تار های کناری چلّه و جلوگیری از بهم پاشیدگی تارهای کناره‌های عرضی
• نظم و ظرافت بخشیدن به کناره‌های فرش
• پوشاندن سرپودهای کنار فرش به عبارتی شیرازه در عرض فرش همان نقشی را دارد که گلیم‌بافی و زنجیره‌بافی در طول فرش به عهده دارند و آن استحکام بخشیدن ‌چلّه‌ها در عرض می‌باشد یا به عبارتی باعث استحکام سمت راست و سمت چپ فرش می‌گردد.

 

کنارپیچ فرش یا شیرازه

انواع شیرازه

شیرازه‌ های معمولی عبارتند از:

• متصل
• منفصل
• متخاصم
• متقاطع
• چند ردیفه

 

شیرازه‌بافی متصل (متوازی)

در این روش ابتدا چند رشته نخ پشمی را که هم‌ رنگ کناره فرش که معمولاً هم رنگ متن اصلی فرش است. را انتخاب نموده به هم می‌تابیم و به صورت دو گلوله کوچک نخ در می آوریم. سپس سر نخ گلوله را به دور تارهای شیرازه گره می‌زنیم و بعد از اینکه رج را بافتیم پودکشی را انجام می‌دهیم.

این نکته لازم است بیان شود که پودها باید از بین همه ی تارهای یک رج عبور داده شوند. در طی دومین رج ابتدا شیرازه را می‌پیچیم و بافت را شروع می‌کنیم. یکی از فواید شیرازه همان‌گونه که قبلأ گفته شد پوشاندن سرپودهای اضافی در هر رج است. که باعث می شود کناره‌های فرش صاف و یکنواخت شود.

 

شیرازه‌بافی منفصل (بی شیرازه‌بافی)

در این روش، شیرازه‌بافی را پس از اتمام کار بافت فرش انجام می‌دهیم. بدین صورت که در حین بافت سرپودها بعد از هر رج بافت از دور تارهای شیرازه گذشته و به داخل فرش برمی‌گردد تا رج بعدی کامل شود لکن هر ۵ سانی‌متر یکبار سر یکی از پودها را به دور تسمه‌ها عمودی طرفین دار پیچیده سر آن را به داخل بر می‌گردانیم.

لازم به ذکر است که عمل فوق را تکرار می‌کنیم تا بافت فرش به اتمام برسد، و برای جلوگیری از کجی کناره‌ها سرپودها را از دور تسمه‌های عمودی رد می‌کنیم. بعد از اتمام بافت و قبل از بریدن فرش، ابتدا این سرپودها را که به تسمه پیچیده شده می‌بریم و فرش را از روی دار پائین می‌آوریم سپس متناسب با متن و رجشمار فرش خامه مناسب را انتخاب می‌کنیم و با کمک سوزن شیرازه‌ها را به فرش متصل می‌کنیم. استفاده از این نوع شیرازه درمنطقه آذربایجان متداول است و مزیت آن این است که از کجی فرش جلوگیری می‌کند ولی استحکام شیرازهٔ متصل را دارا نمی‌باشد.

 

شیرازه متقاطع

در این نوع شیرازه از خامه‌هائی با دو رنگ متفاوت استفاده می‌شود که یکی از خامه‌ها را از طرف داخل به سمت خارج و خامه دیگر را از سمت خارج به سمت داخل به دور تارهای شیرازه می‌پیچند. به علّت اینکه این دو نوع خامه در نقطه به هم برخورد می‌کنند و به اصطلاح همدیگر را قطع می‌کنند به آن متقاطع گویند.

 

شیرازه متخاصم

در این نوع نیز از خامه‌هایی با دو رنگ متفاوت استفاده می‌کنند به این صورت که یکی از خامه‌ها را از سمت خارج به سمت داخل به دور نصفی از تارهای شیرازه و خامه رنگی دیگر را از سمت داخل به خارج به دور نصف دیگر از تارها می‌پیچند. سپس این دو خامه را از مابین تارهای شیرازه به صورت ضربدر از داخل هم عبور می‌دهند با عبور دادن نخ‌های خامه از داخل هم، جای خامه‌ها عوض می‌شود و مرتب این عمل تکرار می‌شود.

برای دیدن انواع فرش، فرش دست باف گونه، گلیم فرش، تابلوفرش، سجاده فرش به کانال تلگرامی gncarpet@ مراجعه نمایید.